سلام به همه دوستان عزیز

در این مطلب به سراغ آموزش آرایه مراعات نظیر خواهیم رفت که یکی از مهم ترین آرایه های ادبیه.

در دوره آرایه های ادبی سایت انگیزش پلاس این آرایه رو به صورت کامل آموزش دادیم.

برای مشاهده این دوره به لینک زیر مراجعه کنید:

ورود به صفحه دوره آرایه های ادبی سایت انگیزش پلاس

 

مُراعات نَظیر یا تَناسب آوردن واژه‌هایی از یک دسته است که با هم، هماهنگی دارند؛ این هماهنگی می‌تواند از نظر جنس، نوع، مکان، زمان یا همراهی باشد، سبب تداعی است. مراعات نظیر، پرکاربردترین آرایه ادبی در ادبیات فارسی است و در اشعار سعدی، مولوی، حافظ فردوسی به فراوانی یافت می‌شود؛ برای نمونه:

بسی تیر و دی‌ماه و اردیبهشت

برآید که ما خاک باشیم و خشت

یا:

کوه و دریا و درختان همه در تسبیحند

نه همه مستمعی، فهم کنند این اَسرار

مراعات نظیر، آوردن واژه‌های فراخور هم است در شعر، مانند جمع‌شدن خسرو با شیرین و لیلی و غیره.

مثال

چرا چون لاله خونین‌دل نباشم

که با ما نرگس او سر گران کرد

لاله و نرگس هر دو نوعی گل هستند.

 

مثال

ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند

تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری

ابر و باد و مه و خورشید و فلک همگی جز عناصر و پدیده‌های طبیعت هستند

 

مثال

رسم بدعهدی ایام، چو دید ابر بهار

گریه‌اش بر سمن و سنبل و نسرین آمد

ابر بهار، سمن، سنبل و نسرین همه جزء عناصر بهار هستند.

 

مثال

گوشم همه بر قول نی و نغمه چنگ است

چشمم همه بر لعل لب و گردش جام است

نی، قول، نغمه و چنگ همه عناصر موسیقی هستند.

 

مثال

مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو

یادم از کشته خویش آمد و هنگام درو

داس، درو، مزرع و کشته همگی مربوط به کشاورزی و درو کردن محصول هستند.

 

مثال

تو که فلسِ ماهیِ حیرتی چه زنی ز بحرِ وجود دم

بنشین چو طاهره دمبدم بشنو خروش نهنگِ لا

فلس، ماهی، بحر و نهنگ همه جزئی از دریا هستند.

 

مسائل:

 

«مراعات‌نظیر» در همه گزینه‌ها وجود دارد به‌جز ……………..

تو قد بینی و مجنون جلوه ناز                             تو چشم و او نگاه ناوک انداز

چو خامه در ره فرمان او سر طاعت                     نهاده‌ایم، مگر او به تیغ بردارد

آن پریشانی شب‌های دراز و غم دل                   همه در سایه گیسوی نگار آخر شد

هر چه زان تلخ‌تر بخواهد گفت                         گو بگو از لب شکر بارش

 

 

پاسخ:

گزینه 4

بررسی سایر گزینه‌ها:

1) مراعات‌نظیر: «چشم، نگاه»

2) مراعات‌نظیر: «خامه (قلم)، تیغ» (با توجّه به این که «قلم» را با «تیغ» می‌تراشند.)

3) مراعات‌نظیر: «پریشانی، غم»

 

 

در کدام گزینه «مراعات‌النظیر» دیده نمی‌شود؟

هر چه کنی کشت همان بدروی / کار بد و نیک چون کوه و صداست

رام تو نمی‌شود زمانه / رام از چه شدی؟ رمیدن آموز

تا کی حرکات کودکانه؟ / در باغ و چمن چمیدن آموز

شو روز به فکر آب و دانه / هنگام شب آرمیدن آموز

پاسخ :

جواب گزینه 2

 

در بیت زیر آرایه‌ای مراعات نظیر بین کدام کلمات وجود دارد؟

چو در این میدان نداری دست و پای همچو گوی    /     اختیار سر به زلف همچو چوگانش گذار

میدان، گوی، چوگان

پا، سر، دست، زلف

چو، همچو، چوگان

گزینه های 1 و 2 درست هستند.

پاسخ :

گزینه 4

 

کدام گزینه بیت‌ها را به ترتیب داشتن آرایه‌های «تلمیح، تضمین، مراعات نظیر» مرتب می‌کند؟

الف) پیرهن چاک برون آمده بودی امروز  /  تا دگر چشم که را بوی تو بینا می‌کرد

ب) تیغ عریان تو را دید و ورق برگرداند  /  آن که دایم ز خدا عمر تمنا می‌کرد

پ) داشت تا گوهر من در دل این دریا جای  /  ساحل از آب گهر جلوۀ دریا می‌کرد

ت) صائب این آن غزل حافظ شیراز که گفت  /  دیگران هم بکنند آنچه مسیحا می‌کرد

الف – ت – پ

ت – الف – پ

الف – ت – ب

ب – پ – الف

پاسخ:

گزینه 1

الف) تلمیح به داستان حضرت یوسف (ع) / ت) مصرع دوم تضمین از حافظ است. / پ) گوهر و دریا و ساحل مراعات نظیر دارند.

 

کدام آرایه‌ها همگی در بیت زیر، وجود دارد؟

«چه زنم چو نای هر دم ز نوای شوق او دم   /   که لسان غیب خوش‌تر بنوازد این نوا را»

«همه شب در این امیدم که نسیم صبحگاهی   /   به پیام آشنایی بنوازد آشنا را»

مراعات نظیر و تلمیح

تلمیح و تشبیه

تضمین، مراعات نظیر

تلمیح، تضمین

پاسخ:

گزینه 1

 

بیت‌های زیر به‌ترتیب داشتن آرایه‌های «تلمیح، تضمین، مراعات نظیر و تشبیه» در کدام گزینه به درستی مرتب شده‌اند؟

الف) از سگ چوپان ره و رسم امانت یاد گیر  /  پیرو احرار اندر جامۀ اشرار باش

ب) فلک خمیده نگاهش به من که با تن چون دوک  /  چگونه بار امانت نشانده‌اند به دوشم

پ) چو سعدی سیف فرغانی مدام از شوق می‌گوید  /  نه چندان آرزومندم که وصفش در بیان آید

ت) گه چو عود از آتش هجر عزیزان سوختند  /  گه چو نی با شکر لب‌های جانان ساختند

ب – پ – ت – الف

پ – ب – الف – ت

الف – ب – پ – ت

الف – پ – ب – ت

پاسخ:

گزینه 4

الف) تلمیح به داستان سگ اصحاب کهف / پ) مصرع دوم تضمین از سعدی است.  / ب) تن و دوش مراعات نظیر دارند.  / ت) چو عود، آتش هجر، چونی

 

در کدام بیت، همه آرایه‌های «مراعات‌نظیر، استعاره، تشخیص، جناس» به کار رفته است؟

آن‌که ندیده حسرتی در همه عمر خویشتن                کی به شمار آورد حسرت بی‌شماره‌ام؟!

آن‌که به تیغ امتحان ریخت به خاک خون من          کاش برای سوختن زنده کند دوباره‌ام

غنچه نوش‌خند او سوخت به یک تبسّم                 نرگس نیم‌مست او کشت به یک اشاره‌ام

خاک رهی گزیده‌ام، تا چه بزاید آسمان                 جُیب مهی گرفته‌ام، تا چه کند ستاره‌ام

پاسخ:

گزینه 4 درست است.

مراعات‌نظیر (تناسب): آسمان، مه (ماه)، ستاره/ استعاره: 1- «مَه» استعاره از «معشوق» (استعاره با ذکر مشبّه‌به) 2- نسبت دادن عمل «زادن» به «آسمان»، استعاره با ذکر مشبّه و «تشخیص» است./ جناس ناقص اختلافی: رهی، مهی

 

کدام گزینه فاقد «مراعات نظیر» است؟

مغنّی چو زهره به رامشگری  /  صراحی درخشنده چون مشتری

سه چیز از او گه توقیع یافتند سه چیز  /  دوات حشمت و کاغذ جمال و کلک خطر

تا چون کرمش کمال گیرد  /  اندرز تو را به فال گیرد

تیغ به روی فلک افراخته است  /  کاهکشان دست سپر ساخته است

پاسخ:

گزینه 3 درست است.

بررسی گزینه‌ها:

گزینۀ ۱: مشتری و زهره از اصطلاحات نجومی است و مغنی و رامشگری با زهره که خنیاگر فلک است تناسب دارند.

گزینۀ ۲: دوات، کلک، کاغذ و توقیع (امضاء) مراعات نظیر دارند.

گزینۀ ۴: «تیغ و سپر» و «فلک و کاهکشان» مراعات نظیر دارند.

 

آرایه‌های درج شده در مقابل چند بیت از ابیات زیر درست است؟

الف) حضور خلوت انس است و دوستان جمع‌اند   و اِن یکاد بخوانید و در فراز کنید                    (تضمین، کنایه)

ب) به خاک بر، مرو ای آدمی به نخوت و ناز    که زیر پای تو همچون تو آدمی‌زاد است                 (تلمیح، مجاز)

پ) به مهلتی که سپهرت دهد ز راه مرو     تو را که گفت که این زال ترک دستان گفت؟     (استعاره، جناس تام)

ت) گرچه سنگیم پی مهر تو چون موم شویم     گرچه شمعیم پی نور تو پروانه شویم              (موازنه، مراعات‌نظیر)

ث) دست خواهش چون صدف مگشای پیش خاکیان  هر چه می‌خواهد دلت از عالم بالا طلب  (تشخیص، واج‌آرایی)

ج) دوش سیلاب غمم تا به سر زانو بود      امشب ای خواجه! چه تدبیر؟! که بگذشت ز دوش   (جناس تام، تشبیه)

سه

دو

چهار

یک

پاسخ:

گزینه 3 درست است.

بیت «ب» تلمیح: اشاره به آیهٔ (لا تَمشِ فی الأرضِ مَرَحاً): «و بر روی زمین با غرور و تکبّر راه مرو»/ مجاز: «خاک» مجاز از «زمین»/ بیت «پ» استعاره: 1- نسبت دادن عمل «مهلت دادن» به سپهر، استعاره با ذکر مشبّه و «تشخیص» است. 2- «زال» استعاره از «سپهر»/ جناس تام: که (اوّل و سوم): حرف ربط که (دوم): چه کسی (ضمیر پرسشی)/ بیت «ث» تشخیص: نسبت دادن «دست خواهش گشودن» به «صدف» استعاره با ذکر مشبّه و «تشخیص» است./ واج‌آرایی: تکرار صامت‌های «ش» (3 بار) و «ل» (4 بار)/ بیت «ج» جناس تام: دوش (اوّل): دیشب؛ دوش (دوم): کتف، شانه/ تشبیه: سیلابِ غم (مشبّه: غم/ مشبّه‌به: سیلاب)

بررسی سایر ابیات:

بیت الف: تضمین: تضمین بخشی از آیهٔ (وَ اِن یَکادُ الّذینَ کَفَروا …….) در مصراع دوم/ کنایه: ـ

بیت ت: موازنه: ـ/ مراعات‌نظیر: «شمع، پروانه»، «شمع، نور»

 

برای یادگیری کامل آرایه های ادبی با حل مثال های کاربردی به دوره آرایه های ادبی سایت انگیزش پلاس مراجعه کنید:

ورود به صفحه دوره آرایه های ادبی سایت انگیزش پلاس